Wie is tevreden met tevredenheid?

We zijn massaal tevreden, maar dat zegt niets.

De overgrote meerderheid van alle Nederlanders is tevreden met zijn of haar werk. In de regel worden tevredenheidspercentages van 70 tot meer dan 80% gevonden. Daarmee behoren Nederlandse werknemers samen met hun Scandinavische collega’s tot de meest tevreden werknemers van Europa. Op het eerste gezicht zou je zeggen dat dit een prima score is; 7 á 8 op de 10 Nederlanders is tevreden met hun baan. Maar wat zegt dat eigenlijk? Weinig, ben ik bang.

Laten we er eens met een psychologische blik naar kijken. Het zou, psychologisch gezien, wel eens erg moeilijk kunnen zijn om toe te geven dat je niet tevreden met je werk bent. Dat zou spanning kunnen opwekken omdat je immers nog steeds wél bij je baas werkt. Waarom ga je niet weg als het je niet bevalt? Tja…..moeilijke vraag….

Dit staat ook wel bekend als cognitieve dissonantie; een onaangename spanning tussen tegenstrijdige overtuigingen of gedragingen. In ons voorbeeld gaat het er om dat je niet tevreden met je werk bent maar er toch elke dag naar toe gaat. Die mentale spanning kun je oplossen door jezelf voor te spiegelen dat je best tevreden met je werk bent. Je komt er ten slotte elke dag voor uit je bed; niet dan? Dit heet cognitieve dissonantie reductie; en weg is de spanning. Dit is geen doelbewuste truc, maar een psychologisch proces dat zich als het ware achter je rug om voltrekt.

Je voelt je tevreden, omdat je minder van je baan verwacht

Een andere psychologische verklaring voor het hoge percentage arbeidstevredenheid zou te maken kunnen hebben met het naar beneden bijstellen van verwachtingen. Wanneer mensen aan een nieuwe baan beginnen hebben ze er in de regel hoge verwachtingen van. Komen deze verwachtingen niet uit dan kan je voor “kiezen” om je gefrustreerd en ontevreden te voelen, of om je aspiratieniveau naar beneden bij te stellen in een poging er maar het beste van te  maken. In het model van arbeidstevredenheid van Agnes Bruggemann heet dit  “resignative Arbeitszufriedenheid”. Je voelt je tevreden, omdat je minder van je baan verwacht; je hebt je hoge verwachtingen opgegeven en bent met minder tevreden. Ook dit is geen bewust proces.

Achter de ogenschijnlijk hoge arbeidstevredenheid gaan dus psychologische processen schuil die de validiteit ervan in twijfel trekken. Daarom is het ook geen goed idee om op medewerkerstevredenheid te sturen. Nog los van het feit dat er niet zoveel te sturen valt als 70-80% aangeeft tevreden te zijn.

Het alternatief? Stuur op bevlogenheid

Bestaat er een alternatief? Ja, dat bestaat en heet bevlogenheid, ook wel werkplezier of passie genoemd. Ik geef de voorkeur aan bevlogenheid omdat het wetenschappelijk is gedefinieerd en betrouwbaar kan worden gemeten. Onder bevlogenheid verstaan we een combinatie van vitaliteit, toewijding en absorptie. Wanneer iemand zich sterk en energiek voelt (vitaliteit), enthousiast over zijn werk is en zich er sterk bij betrokken voelt (toewijding), én er helemaal in opgaat en er door gegrepen wordt (absorptie) speken we van bevlogenheid.

Aan de hand van de onderstaande figuur van het circumplexe model van emoties kan het verschil tussen tevredenheid en bevlogenheid worden verduidelijkt.

Volgens dit model heeft iedere menselijke emotie, waarvan enkele voorbeelden op de omtrek van de cirkel staan, twee kenmerken. Ten eerste is iedere emotie te schalen op een dimensie die van onplezierig (negatief) naar plezierig (positief) loopt. Zo is vermoeidheid een onplezierig en enthousiasme een plezierig gevoel. Ten tweede hangt iedere emotie samen met een zekere mate van activiteit. Bij enthousiasme is er sprake van een sterke activatie en actiebereidheid en bij vermoeidheid is dat juist niet het geval.

Bevlogenheid: Focus op activatie en actiebereidheid

Kruisen we beide dimensies dan ontstaan er vier kwadranten die overeenkomen met vier typen werkgerelateerd welbevinden. Ons interesseren op dit moment de beide rechter, positieve kwadranten. Deze verschillen in mate van activatie. Tevredenheid is te beschouwen als een positieve toestand met een geringe, terwijl bevlogenheid juist gekenmerkt wordt door een hoge mate van activatie en actiebereidheid. Tevreden werknemers vinden het wel welletjes; alles loopt prima en waarom zouden ze dat willen veranderen? Bevlogen werknemers hebben daarentegen een sterke drive om bepaalde dingen op hun werk aan te pakken en op eigen initiatief te veranderen en te verbeteren. Ze willen excelleren en hun beste beentje voorzetten, ook voor de klanten.

Bevlogen medewerkers presteren beter

Zo bezien is het niet meer dan logisch dat bevlogen medewerkers beter presteren dan hun tevreden collega’s. En dat blijkt dan ook uit wetenschappelijk onderzoek[1]. Het verschil is met name groot als het om ‘extra-rol prestatie’ gaat. Bevlogen medewerkers doen veel vaker iets extra’s voor het bedrijf of voor de klanten dan tevreden werknemers, terwijl ze dat eigenlijk helemaal niet hoeven. Dat komt omdat ze de actiebereidheid, drive en ambitie hebben die tevreden werknemers missen.

Daarom is het beter om te sturen op bevlogenheid dan op tevredenheid. Organisaties zouden dus niet tevreden met tevreden werknemers moeten zijn.

[1] Christian, M.S., Garza, A.S., & Slaughter, J.E. (2011). Work engagement: A quantitative review and test of its relations with task and contextual performance. Personnel Psychology, 64, 89–136.

Gratis whitepaper

De nieuwste inzichten uit wetenschap en praktijk. Lees vandaag nog hoe u de bevlogenheid van uw medewerkers  kunt vergroten. Het resultaat? Meer omzet, minder uitval, hogere productiviteit.