De afgelopen jaren zie ik bij veel organisaties dezelfde worsteling terugkomen: hoe gaan we om met toenemende werkdruk en psychische klachten, en wat kunnen we doen om medewerkers bevlogen en duurzaam inzetbaar te houden? Als organisatieadviseur én onderzoeker houden me deze vragen bezig. Daarom was ik getriggerd door een grondige, maar weinig bekende studie naar de economische effecten van werkgerelateerde mentale gezondheidsinterventies. En het goede nieuws? Investeren in mentale gezondheid op de werkvloer is niet alleen goed voor mensen – het is ook financieel verstandig.
Steeds meer organisaties erkennen het belang van mentaal gezonde medewerkers. Logisch, want stress, burn-out en andere psychische klachten kosten bedrijven jaarlijks miljoenen aan ziekteverzuim, verminderde productiviteit en verloop. Maar welke interventies werken echt? En zijn ze het geld waard?
Een systematische review zocht uit welke interventies werken en of ze hun geld waard zijn. Hamberg-van Reenen en collega’s analyseerden tien economische evaluaties van mentale gezondheidsinterventies op de werkvloer. Hun conclusie? Interventies gericht op preventie en behandeling van psychische klachten lijken wél kosteneffectief. Voorbeelden hiervan zijn cognitieve gedragstherapie, begeleiding door huis- of bedrijfsarts, stressmanagement- programma’s en – ietwat exotischer – recreatieve muziekactiviteiten. Maar interventies die pas worden ingezet als mensen langdurig ziek thuis zitten (zogenaamde return-to-work- of RTW-interventies), blijken daarentegen zelden kosteneffectief.
Deze bevindingen roepen meteen de vraag op: waar moeten organisaties op inzetten? Dit heb ik in 5 lessen en bijbehorende praktijktips samengevat.
Les 1: Wacht niet tot het misgaat – zet in op preventie
De belangrijkste conclusie uit het onderzoek is helder: voorkomen is beter én goedkoper dan genezen. Interventies die zich richten op het bevorderen van mentale veerkracht of het vroegtijdig aanpakken van psychische klachten, zoals burn-out, depressie of stress, leveren vaak een positief financieel rendement op.
Zo bleek uit één van de hoogwaardig uitgevoerde studies dat een programma voor vroegtijdige herkenning en behandeling van depressie een Return on Investment (ROI) van maar liefst 302% had. Anders gezegd: voor elke euro die werd geïnvesteerd, kreeg de werkgever vier euro terug. De winst zat vooral in minder verzuim en hogere productiviteit.
▶ Praktijktip: Richt je preventieve beleid op de ‘stille signalen’ die uit medewerkers onderzoek komen– zoals verminderde bevlogenheid, verhoogde werkdruk of slaapproblemen. En bied laagdrempelige ondersteuning aan, zoals team coaching, stressmanagement programma’s, e-health, of toegang tot psychologische hulp. Overweeg daarbij een geïntegreerde aanpak, zoals een combinatie van coaching en werkplekaanpassingen.
Les 2: Richt je interventies op werkenden, niet op langdurig zieken
De evaluaties van RTW-interventies – bedoeld om medewerkers die al langere tijd thuis zitten weer aan het werk te krijgen – leverden teleurstellende resultaten op. Van de zes onderzochte interventies had slechts één mogelijk een positief economisch effect, en zelfs dat was niet robuust aangetoond.
Een mogelijke verklaring is dat langdurig zieke werknemers vaak met complexe problematiek kampen. Op dat punt is terugkeer naar werk geen kwestie van een simpele interventie, maar van intensieve, multidisciplinaire begeleiding.
▶ Praktijktip: Verschuif je aandacht van herstel naar behoud. Besteed liever je HR-budget aan het versterken van medewerkers vóórdat ze uitvallen, dan aan dure programma’s om hen daarna terug te brengen. Investeer in een cultuur van openheid en vroegsignalering: Creëer een omgeving waarin medewerkers zich veilig voelen om over hun mentale welzijn te praten. Train leidinggevenden om signalen van stress of mentale problemen te herkennen en tijdig door te verwijzen.
Les 3: Kwaliteit loont – kies bewezen effectieve interventies
De meeste onderzochte interventies in de review waren van matige of lage methodologische kwaliteit. Dat maakt het lastig om harde conclusies te trekken. Toch viel op dat de interventies die wél degelijk waren opgezet en geëvalueerd, ook de beste resultaten opleverden – financieel én inhoudelijk.
▶ Praktijktip: Wees kritisch in je keuze voor interventies. Kies je interventies op basis van (bewezen) effectiviteit, niet alleen op basis van claims. Vraag altijd naar onderbouwing: is het programma wetenschappelijk getest? Zijn er gegevens over effectiviteit én kosten-baten? Kies voor leveranciers die transparant zijn over hun aanpak én resultaten.
Les 4: Denk breder dan alleen verzuim – kijk ook naar productiviteit en bevlogenheid
Veel interventies worden geëvalueerd op basis van verzuimcijfers. Maar dat is slechts één kant van het verhaal. Ook ‘presenteïsme’ (wel op het werk zijn, maar niet optimaal functioneren), verloopintentie en verlies aan motivatie vormen een hoge kostenpost.
De review liet zien dat sommige interventies juist op deze vlakken hun meerwaarde bewezen. Denk aan programma’s die niet alleen klachten verminderen, maar ook de bevlogenheid en betrokkenheid bij de organisatie van medewerkers versterken.
▶ Praktijktip: Combineer HR-data: kijk niet alleen naar ziekteverzuim, maar ook naar medewerkerstevredenheid, verloop, productiviteit en mentale energie. Dit biedt een completer beeld van waar interventies nodig zijn – en of ze werken.
Les 5: Maak mentale gezondheid onderdeel van je organisatiemodel
Een belangrijke les uit het onderzoek is dat geïsoleerde interventies – bijvoorbeeld een losse workshop mindfulness – vaak te weinig opleveren. Het gaat vooral om de werkcontext: de organisatiecultuur, de werkdruk, de mate van autonomie en ondersteuning door leidinggevenden.
Duurzaam mentaal welzijn vraagt om een geïntegreerde aanpak, waarbij mentale gezondheid geen project is, maar onderdeel van het strategisch HR-beleid.
▶ Praktijktip: Gebruik een beproefd model zoals het JD-R model (Job Demands-Resources) om structureel te werken aan een gezonde balans tussen taakeisen en hulpbronnen in het werk. Meet regelmatig waar risico’s zitten, en waar energiebronnen kunnen worden versterkt.
Tot slot: investeren met impact
Mentale gezondheidsinterventies kúnnen kosteneffectief zijn – mits je op het juiste moment ingrijpt, met de juiste middelen, en met oog voor kwaliteit. HR-professionals spelen daarbij een sleutelrol. Door slimme keuzes te maken, wordt onnodig verzuim voorkomen én het werkplezier het werkplezier van medewerkers vergroot.
Benieuwd hoe jouw organisatie er wat betreft mentale gezondheid voor staat en hoe je preventief beleid vorm kunt geven? Neem contact met ons op!
