Prof. dr. Wilmar Schaufeli: hoe verder na de coronacrisis?

We verkeren momenteel in een diepe crisis door het coronavirus. Toch is het belangrijk om juist nu vooruit te kijken en na te denken over hoe het verder moet. Immers, ooit zal de crisis voorbij zijn en moeten we de draad weer oppakken.

Om met Winston Churchill te spreken: “Never let a good crisis go to waste”. Ik wil deze handschoen oppakken en nagaan wat organisaties van de coronacrisis kunnen leren, zodat ze sterker uit de crisis komen en beter zijn voorbereid op de uitdagingen die hen daarna te wachten staan. Het is niet voor niets dat het Chinese woord voor crisis bestaan uit twee karakters, eentje voor gevaar en eentje voor kans! Dus laten we deze crisis ook opvatten als een kans om er iets van te leren en ons afvragen welke lessen eruit getrokken kunnen worden.

Tijd voor reflectie

In de eerste plaats werpt een crisis mensen terug op zichzelf. Ze komen er in moeilijke tijden achter wat écht belangrijk is. In het pré-corona tijdperk is daar door de positieve psychologie een eenvoudige oefening voor bedacht: “Wat zou je willen dat er op je grafsteen staat?” Met andere woorden, hoe zou je herinnerd willen worden? Als een liefhebbende echtgenoot, een goede vader, een succesvolle ondernemer, of een harde werker?

Iets soortgelijks geldt ook voor organisaties; in een crisis komen ze tot bezinning. Wat zijn onze kernwaarden? Wat dragen wij bij? Waarom zijn we op aarde? Ik hoor u al denken: maar dat is toch Simon Sinek met zijn ‘why’? Inderdaad. Alhoewel sommigen Sinek’s pleidooi vergelijken met het sprookje van de nieuwe kleren van de keizer kan het volgens mij toch geen kwaad om de gelegenheid te baat te nemen om als organisatie eens grondig na te denken over missie en strategie. In het pré-coronatijdperk schoot het er misschien door de waan van de dag bij in, maar nu zijn veel organisaties daartoe gedwongen. En doe het dan meteen ook maar goed.

Waardering is het sleutelwoord

Plotseling worden tijdens de coronacrisis bepaalde beroepen, die doorgaans laag in de pikorde staan, als ‘vitaal’ aangemerkt. Denk daarbij aan ‘orderpickers’, vuilnisophalers, vakkenvullers en thuisbezorgers. Van leerkrachten hadden we altijd al het gevoel dat ze belangrijk waren, maar de achting voor hun werk is aanzienlijk gestegen sinds half Nederland thuisonderwijs geeft en aan den lijve ondervindt hoe veeleisend lesgeven is.

Psychologisch gezien doet waardering iets met mensen; het vervult ze met trots, geeft energie en vergroot hun betrokkenheid. Een apocrief verhaal kan dit illustreren. Begin jaren ‘60 was president Kennedy op werkbezoek bij het hoofdkwartier van de NASA en vroeg aan een man die de vloer aan het schoonmaken was wat hij bij NASA deed. Hij antwoordde “I’m helping to put a man on the moon, sir”.

Kennelijk was NASA erin geslaagd om iedereen te doordringen van het belang van diens bijdrage aan haar missie, ook iemand die de vloer dweilt. Zouden alle organisaties geen medewerkers willen hebben zoals deze schoonmaker? Natuurlijk! Waardering is hierbij het sleutelwoord. Dus toon waardering in woord en gebaar voor alle medewerkers.

Thuiswerkers moeten tegen zichzelf worden beschermd

Tijdens de coronacrisis blijkt dat veel meer mensen dan gedacht vanuit huis kunnen werken. Nu wordt al jarenlang geprobeerd om thuiswerken te bevorderen; denk daarbij aan Het Nieuwe Werken. Maar tot dusverre is dat niet écht van de grond gekomen. De belangrijkste reden is wellicht dat managers argwanend zijn en hun mensen eigenlijk liever om zich heen hebben dan thuis; dan kunnen ze tenminste controleren of ze écht aan het werk zijn.

Managers willen dus controle. Maar nu zijn ze gedwongen hun wantrouwen te laten varen en thuiswerken te accepteren en in goede banen te leiden. En wat blijkt?  Afgaande op berichten in de pers moeten thuiswerkers eerder tegen zichzelf worden beschermd dan aangemoedigd worden om meer te werken. Eigenlijk wisten we dat al uit arbeidspsychologisch onderzoek, maar nu ondervinden managers uit de eerste hand dat dit inderdaad ook zo werkt.

Slim op afstand werken

Anderzijds ontdekken thuiswerkers de vele mogelijkheden die telewerken biedt, zoals video conferencing. En in de gezondheidszorg blijkt plotseling dat er efficiënt op afstand met patiënten kan worden gewerkt door gebruikt te maken van e-health. Dergelijke software is al veel langer beschikbaar maar veel professionals vonden tot op heden geen tijd om zich daarin te bekwamen.

Door de coronacrisis gedwongen moeten ze wel en ontdekken de voordelen. Dus laten we ook na de crisis op dit pad doorgaan met meer thuiswerken en slimmer op afstand werken, daarbij gebruik makend van de positieve ervaringen die nu zijn opgedaan. Dat zal overigens niet zomaar gaan en vereist een vergaande verandering in de manier van werken.
Maar dankzij Corona is er al wel een verschil gemaakt.

De digitale Vrijmibo

De huidige crisis leert ons ook hoe belangrijk onderlinge verbondenheid is; contact houden met vrienden en collega’s. Skype, Zoom en Google Hangouts zijn door hele volksstammen ontdekt en er ontwikkelen zich allerlei digitale alternatieven, ook voor gezamenlijk lunchen en de vrijdagmiddagborrel. Dat mensen sociale dieren zijn en dat contacten met collega’s en klanten vaak de belangrijkste reden zijn waarom we ons werk zo leuk vinden wisten we natuurlijk al lang. Maar nu ervaren we dat ook.

Vaak merk je pas hoe belangrijk iets is als je het niet meer hebt. We kunnen dan veel zeuren op ons werk (druk, druk, druk!) en hevig naar onze vakantie verlangen, maar als je werkloos wordt merk je pas écht wat je baan voor je betekent. Zo gaat het ook met de sociale contacten op het werk. Je merkt pas hoe belangrijk je collega’s zijn als je ze niet meer ziet.

Onderlinge verbondenheid bevorderen

De les voor organisaties is dat ze na de crisis de onderlinge verbondenheid van hun medewerkers nog actiever moeten bevorderen. Dat is des te belangrijk omdat de tendens tot thuis- en op afstand werken- alleen maar sterker zal worden. Dankzij de creatieve oplossingen die zich momenteel bottom-up ontwikkelen worden waardevolle ervaringen opgedaan, die na de crisis gebruikt kunnen worden om ‘de zaak bij elkaar te houden’.

Misschien is de belangrijkste ervaring uit de huidige crisis wel dat we deze alleen kunnen overwinnen wanneer we dat samen doen. Het gevoel van saamhorigheid en solidariteit dat het coronavirus teweeg heeft gebracht vormt een belangrijk tegenwicht tegen de soms wat al te ver doorgeschoten individualisering. Het neoliberalisme leerde ons dat we in de eerste plaats goed voor onszelf moeten zorgen, want dat zou uiteindelijk ook goed voor ons allemaal zijn. De coronacrisis laat juist het tegendeel zien: het is goed om voor anderen te zorgen en dat is uiteindelijk goed voor ons allemaal. Vertaald naar de praktijk van organisaties betekent dit dat het accent van HR-beleid minder zou moeten liggen op individuele maatregelen en meer op het bevorderen van saamhorigheid en onderlinge solidariteit. Immers; samen moeten we het doen en daar hebben we elkaar bij nodig.

Vooruit kijken

Wanneer organisaties de huidige crisis gebruiken om hun missie goed te doordenken, al hun mensen meer te waarderen om wat ze bijdragen, thuis- en op afstand werken faciliteren, voor verbinding van hun medewerkers zorgen en zich inzetten voor hun saamhorigheid hebben ze deze crisis niet verloren laten gaan!